چکیده :
پژوهشهای اجتماعی به دلیل نوع آزمودنی و محیط تحقیق از پیچیدگیهای خاصی برخوردارند. در این نوع مطالعات گاهی مشکلات تا بدانجا پیش میرود که محدودیتهای تحقیق به بنبست و امتناع از دستیابی به حقیقت تبدیل میشوند. این نکته در مورد پژوهشهای اجتماعی دارای موضوعات حساس[1] از قبیل مطالعه پدیدههایی چون بیعدالتی و فساد اداری، مسایل حقـوق بشر، مسائل زنان و اقلیتهای قـومی و مـذهبی و … برجستهتر میشود.
در فرآیند این پژوهشها مراعات مسائلی چون محافظت از تمامیت و یکپارچگی روانی و جسمی پاسخگویان[2] همچنین حفظ گمنامی و مصونیت هویتی[3] آنان به عنوان یک هنجار علم[4] از سوی پژوهشگر اهمیت دارد. از سوی دیگر از جانب آزمودنی نیز عدم همکاری و مشارکت در یک فعالیت علمی وپنهانکاری[5] یک ضد هنجار علم تلقی شده و پژوهش را با محدودیت و مانع روبرو میکند. هرچند این خصلت به عدم ارائه اطلاعات مفید به پژوهشگر منجر شده و در مرحله به اشتراک گذاشتن دانش و کشف یافتههای موثق خلل ایجاد میکند اما در مورد پژوهشهای اجتماعی حساس ،پژوهشگر در برابر این واقعیت اجتماعی باید سیاست صبر و مدارا پیشه کند. تا جایی که ممکن است این خصلت را یک ضد هنجار علم تلقی نکند و از طریق همدلی[6] به کشف گوشههایی از حقیقت و تکمیل تدریجی پازل خود اقدام کند.
نگارندگان در فرآیند انجام پژوهشهایی پیرامون «راهبردهای مبارزه با فساد اداری در ایران» و «خشونت پنهان علیه زنان در محیطهای کاری» با شواهد منظمی از مراعات یا نقض گریزناپذیر هنجارهای علم مواجه شدهاند.
هدف مقاله حاضر این است که این تجارب عملی و شواهد حاصل از این پژوهشها مدون و در اختیار سایر پژوهشگران علوم اجتماعی قرار گیرد.
یافتههای کیفی نشان میدهد: در این میان مهارتهای ارتباطی و فردی محقق و سوابق و شخصیت وی نقش بسیار تعیین کنندهای دارد. از سوی دیگر ضد هنجار «پنهان کاری» ارتباط معکوس با درک آزمودنی از حفظ گمنامی و مصونیت هویتی خود دارد. به گونهای که اعتماد به مراعات هنجار اخیر از سوی پژوهشگر موجب بالا رفتن میزان همکاری و مشارکت آزمودنیها در تحقیق میشود.
این مسأله درمورد سازمانها و نهادها با ورود مؤلفههای دیگر چون ترس از دست دادن شغل یا منصب و یا سیاسی شدن فرآیند تحقیق پیچیدهتر میشود.
این مطالعه همچنین نشان داد در پژوهشهای اجتماعی حساس معمولاً با تعدیلهای ناگوار و برخلاف پیشبینی در طرح تحقیق[7]، اهداف، سئوالات و فرضیات و بالاخص کاهش حجم نمونه و در نتیجه کاهش سطح تعمیمپذیری مواجهایم.
[1] – Sensitive social research
[2] – protection of psycho- physical integrity of respondents
[3] – Anonymity of respondents
[4] – Scientific norm
[5] – secrecy
[6] – Empathy
دیدگاهتان را بنویسید